Perundangan Dalam Perancangan Bandar Di Malaysia

*Kertas kerja ini telah dibentangkan dalam suatu seminar di Negeri Melaka pada 2 April 2004. Tajuk asalnya ialah "Perundangan Dalam Perancangan Bandar: Isu-Isu Yang Membelenggu Perancangan Bandar Di Malaysia" .

**Walaubagaimanapun, kertas kerja ini sedang dimurnikan untuk tujuan penerbitan. Oleh itu, sebarang usaha plagiat adalah dilarang.

PERUNDANGAN DALAM PERANCANGAN BANDAR:
SATU TINJAUAN TERHADAP AKTA 172 DAN PERANANNYA DALAM KONTEKS PEMULIHARAAN BANDAR

Oleh

Pak Kebun

Pegawai Perancang Bandar (Penyelidikan)
**** Planning Consult

Abstrak
Perancangan ialah sesuatu yang bersifat masa depan. Dalam bahasa yang mudah, perancangan dijalankan bagi memastikan masa hadapan yang bakal dilalui berada dalam keadaan yang selesa dan tenteram. Dalam aspek Perancangan Bandar, perancangan bersifat masa hadapan yang mempunyai visi bagi mewujudkan sebuah kawasan yang harmoni dan sejahtera. Iaitu kesimbangan antara penduduk dengan alam sekitar.

Bagi memastikan segala perancangan yang dicadangkan mencapai kejayaan, undang-undang perlu ada. Ini kerana undang-undang bersifat “wajib’ yang mesti dipatuhi dan diikuti oleh setiap golongan yang terlibat dalam bidang Perancangan Bandar ini.

Kertas kerja ini terbahagi kepada dua fokus utama. Pertama ia akan cuba melihat aspek perundangan dalam bidang Perancangan Bandar dan Desa di Malaysia. Oleh itu ia meliputi sejarah perundangan dalam bidang ini di Malaysia, perundangan-perundangan yang berkaitan serta penambahan-penambahan utama yang ada dalam akta utama dalam bidang Perancangan Bandar dan Desa di Malaysia (Akta 172).

Keduanya ia akan memfokus tentang peranan akta ini (Akta 172) dalam proses pemuliharaan bandar di Malaysia dan analisis kekuatan dan kelemahannya.


1.0: Pengenalan
Di zaman-zaman awal, semasa tiada peraturan dan sekatan terhadap penggunaan tanah, pemilik-pemilik tanah bebas untuk menjalankan sebarang pembangunan ke atas tanah mereka tanpa ada sebarang sekatan mahupun larangan. Akibat dari itu, timbul beberapa masalah seperti berlakunya pembangunan tanah yang tidak teratur serta ketiadaan panduan kepada penggunaan tanah dan juga pembangunan tanah untuk meningkatkan kualiti persekitaran fizikal (Ismail Ibrahim,2000:1).

Selaras dengan kesedaran terhadap ideologi “kepentingan awam melebihi kepentingan individu” maka wujudlah keperluan supaya hak terhadap pembangunan dan pemajuan tanah perlu dikawal agar ianya tidak menimbulkan masalah kepada awam.

Pada hakikatnya, aktiviti perancangan bandar bolehlah diterjemahkan sebagai “satu proses persediaan, terdahulu dan di dalam bentuk teratur, cadangan-cadangan bagi dasar-dasar dan tindakan untuk mencapai tujuan yang tertentu” (JPBD,2001:1). Selain itu ia juga membawa maksud “pengawalan terhadap pembagunan dengan cara mengawal tanah” (JPBD,2001:1).

Namun yang nyata, bila membincangkan tentang sejarah perancangan bandar, sejarah perundangannya juga tidak harus diabaikan. Ini kerana di Malaysia, sejarah perancangan bandar berkembang selari dengan perundangan dalam bidang perancangan bandar itu sendiri.

2.0: Sejarah Perundangan Perancangan Bandar di Malaysia
Dalam konteks Malaysia dari perspektif sejarah, ciri-ciri perancangan bandar telah mula dapat di kesan sejak tahun 1801 lagi. Ini dibuktikan dengan kewujudan satu jawatankuasa yang diberi nama “Committee of Accessors” (Jawatankuasa Penilai) di Pulau Pinang. Jawatankuasa ini berperanan sebagai kerajaan tempatan dalam merancang dan melaksanakan pembangunan di Pulau Pinang (Ahmad Atory Hussain,1991:96).

Pada tahun 1917, “Town Improvement Enactment” telah diperkenalkan dan ini merupakan kali pertama aktiviti perancangan bandar dikanunkan di Negeri-Negeri Tanah Melayu (Ismail Ibrahim,2000:2). “Town Improvement Enactment” ini telah memperkenalkan konsep pembaikan atau pemulihan bandar melalui skim perancangan bandar. Skim ini, akan menunjukkan jalan, lorong belakang dan kawasan lapang yang diperlukan ke arah mewujudkan tahap kesihatan awam, keselesaan dan kemudahan yang berkaitan dengan penentuan dan susunatur kegunaan tanah serta kawasan-kawasan berjiran (Ismail Ibrahim,2000:2)

Walaubagaimanapun, perancangan bandar secara rasminya bermula di Malaysia pada tahun 1921, apabila Charles Crompton Reade dilantik sebagai “Penasihat Perancang Bandar” (Town Planning Advisor) bagi kerajaan Persekutuan Tanah Melayu (Goh Ban Lee,91:37). Selaras dengan perlantikan Reade sebagai “Penasihat Perancang Bandar” di Persekutuan Tanah Melayu, beliau telah mencadangkan agar diwujudkan satu undang-undang perancangan bandar yang agak sistematik di Persekutuan Tanah Melayu pada masa tersebut.

Menurut Reade, keadaan di Persekutuan Tanah Melayu amat menggalakkan jika dibandingkan dengan keadaan bandaraya lain di dunia. Beliau juga telah memuji pentadbir jajahan kerana berjaya menyusun pusat bandar serta peruntukan-kawasan-kawasan untuk padang, bangunan awam, pejabat kerajaan, tempat penginapan dan kadangkala kawasan yang luas sebagai tanah kerajaan dan taman (Lee Lik Ming,2001:3).

Walaubagaimanapun, beliau menegaskan ada beberapa masalah dalam sistem perancangan bandar di Persekutuan Tanah Melayu pada masa tersebut antaranya seperti ketiadaan undang-undang perancangan bandar cekap dan efisien serta isu ketiadaan halangan/had terhadap hak seseorang pemilik untuk membangunkan tanah-tanahnya (Lee Lik Meng,2001:3)

Akhirnya pada tahun 1923, “Enakmen Perancangan Bandar” (Town Planning Enactment) telah diperkenalkan. Enakmen ini ditafsirkan oleh Goh Ban Lee sebagai:

“It was a very comprehensive planning act, incorporating provisions for planning, development control and powers to implement town improvement schemes. It also had provisions to regulate buildings, including the extension of houses, and the acquisition, sale and leasing of land. Most significantly, it gaves the town planner tremendous executive powers in the planning and development of land” (1991:41)

Walaupun begitu, enakmen 1923 ini turut mempunyai kelemahan. Antaranya ialah menuntut pemilik tanah supaya menyerahkan tanah mereka untuk kemudahan awam seperti jalanraya dan sebagainya tanpa dibayar apa-apa pampasan (Lee Lik Meng,2001:3). Akibat desakan dari pelbagai pihak terutamanya dari orang awam enakmen ini telah dikaji semula.

Pada tahun 1927, ia dipinda dengan kerajaan berjanji akan membayar gantirugi untuk tanah yang diambil untuk kemudahan awam. Pada tahun 1930, enakmen tahun 1927 ini telah dimasukkan dalam bahagian IX (Perancangan Bandar) dalam Enakmen Lembaga Sanitari (Lee Lik Meng,2001:3).

Selepas mencapai kemerdekaan pada tahun 1957, Malaysia mula mencapai pembangunan yang pesat dari aspek ekonomi, sosial dan juga pembandaran. Ini merupakan hasil dari pelbagai dasar dan perancangan yang telah dibuat oleh pihak kerajaan. Kemajuan dan pembangunan ini mengakibatkan wujudnya keperluan untuk menyemak semula peruntukan perundangan dalam bidang perancangan bandar agar ia selaras arus pembangunan semasa.

Maka, pada awal tahun 1970an, kerajaan telah mengarahkan satu kajian menyeluruh dibuat ke atas sistem Perancangan Bandar dan Desa yang sedia ada dan seterusnya meminta supaya digubal satu sistem (perundangan) dalam bidang perancangan bandar dan desa yang lebih dinamik dan berdaya maju (Ismail Ibrahim,2000:4). Oleh itu, lahirlah Akta Perancangan Bandar dan Desa 1976 (Akta 172).

3.0: Perundangan Yang Berkaitan Dengan Perancangan Bandar Di Malaysia
Dalam memperkatakan tentang perundangan dalam aktiviti perancangan Bandar dan desa dsi melaysia, pada realitinya terdapat plbagai peruntuakn perundangan/akta-akta yang berkaitan dengan bidang ini selain dari perundangan yang uatama iaitu Akta Perancangan Bandar dan Desa (Akta 172). Antara akta/perundangan yang turut mempunyai perkaitan dengan bidang Perancangan Bandar dan Desa ialah:

a) Kerajaan Tempatan
· Akta Kerajaan Tempatan 1976 (Akta 171)
· Akta Perancangan Wilayah Persekutuan 1962 (Akta 267)
· Akta Lembaga Pembangunan Langkawi 1990 (Akta 423)
· Akta Perbadanan Labuan 2001 (Akta 609)
· Enakmen Lembaga Bandaran (Cap 137)

b) Tanah
· Kanun Tanah Negara 1965 (Akta 56)
· Akta Pengambilan Tanah 1960 (Akta 486)
· Akta Hakmilik Strata 1985 (Akta 318)
· Akta Pemeliharaan Tanah 1960 (Akta 385)

c) Bangunan
· Akta Jalan Parit dan Bangunan 1974 (Akta 133)
· Undang-Undang Kecil Bangunan Seragam 1984

d) Alam Sekitar
· Akta Kualiti Alam Sekeliling 1974 (Akta 127)

e) Infrastruktur dan Utiliti
· Akta Bekalan Elektrik 1990 (Akta 447)
· Akta Perkhidmatan Pembentungan 1993 (Akta 508)

f) Perumahan
· Akta Standard Minimum Perumahan dan Kemudahan Pekerja 1990 (Akta 446)
· Akta Pemaju Perumahan (Kawalan dan Perlesenan) 1966 (Akta 118)

g) Perkhidmatan
· Akta Perkhidmatan Bomba 1988 (Akta 341)
· Akta Pusat Jagaan 1993 (Akta 506)

h) Warisan
· Akta Benda Purba 1976 (Akta 168)
(JBBD, 2003)


4.0: Akta 172 (A 1129)-Tinjauan Am
Selaras dengan beberapa kelemahan yang timbul dalam peruntukan perundangan yang terdahulu darinya dan ditambah pula dengan keperluan untuk mewujudkan satu sistem perancangan bandar yang bersifat dinamik dan berdaya maju, Akta Perancangan Bandar dan Desa 1976 (Akta 172) telah diperkenalkan. Penyediaannya ialah berdasarkan peruntukan perkara 76(4) Perlembagaan Persekutuan.

Menurut Jadual Kesembilan Perlembagaan Persekutuan, bidang perancangan bandar merupakan satu bidang yang terletak dalam “Senarai Bersama” (concurrent list). Ini membawa maksud bahawa kerajaan persekutuan dan kerajaan negeri sama-sama memainkan peranan dalam merealisasikan kejayaan dalam bidang ini di Malaysia.

Akta 172 ini secara keseluruhannya mempunyai 12 bahagian. Ia telah melalui 3 kali pindaan iaitu pada tahun 1993 (Akta A 866), 1995 (Akta A 933) dan yang terbaru pada tahun 2001(Akta A 1129)2. Pindaan dalam akta dibuat berdasarkan keperluan-keperluan semasa. Sebagai contoh pindaan pada tahun 1995 (A 933) dibuat berdasarkan keperluan terhadap alam sekitar. Begitu juga halnya dengan pindaan pada tahun 1993 (A 866) dan 2001 (A 1129).

Secara umumnya peruntukan-peruntukan yang terkandung dalam Akta 172 ini adalah seperti berikut:
I. Permulaan
II. Dasar dan Pentadbiran
II A. Jawatankuasa Perancang Wilayah
II B. Rancangan Fizikal Negara
III. Rancangan Pemajuan
IV. Pengawalan Rancangan
V. Bayaran Pemajuan
V A. Perintah Pemeliharaan Pokok
VI. Lembaga Rayuan
VII. Notis Beli dan Pengambilan Tanah
VIII. Kawasan-Kawasan Pemajuan
IX. Peruntukan-Peruntukan Pelbagai

Peruntukan-peruntukan yang terkandung dalam Akta 172 ini mempunyai beberapa penekanan tertentu. Umpamanya, penekanan kepada penyediaan pelan-pelan pembangunan yang bertujuan untuk memastikan pemeliharaan, pemajuan dan penggunaan tanah dan bangunan yang teratur serta selamat untuk kesejahteraan rakyat (Ismail Ibrahim,2001:1).

Pindaannya pada tahun 2001 juga dilihat memberikan beberapa pembaharuan dalam konteks penyediaan pelan-pelan pembangunan iaitu dengan penubuhan “Majlis Perancang Fizikal Negara” (Seksyen 2A(1)) dan penyediaan “Rancangan Fizikal Negara” (Seksyen 6(b)). Penambahan kedua-dua seksyen (yang telah disebutkan tadi) dalam Akta 172 ini dijangkakan mampu untuk memantap dan memperkemaskan lagi sistem perancangan bandar di Malaysia.

5.0: Pembaharuan-Pembaharuan Dalam Akta A 1129: Tinjauan Ringkas
Seperti yang telah dijelaskan sebelum ini, pendaan-pindaan dalam Akta 172 adalah disebabkan oleh beberapa sebab dan isu penting yang memerlukan pendekatan serta penyelesaian yang lebih efektif. Begitu juga halnya dengan pindaan akta ini pada tahun 2001. Secara keseluruhannya, pindaan dalam akta ini pada tahun 2001 dilihat mampu merealisasikan system perancangan Bandar dan desa yang lebih berkesan di Malaysia berbanding sebelumnya. Secara ringkas, pindaan-pindaan penting yang terdapat dalam Akta A1129 ini ialah seperti berikut:

i. Seksyen 2a : Majlis Perancang Fizikal Negara (Penubuhan, keahlian serta tugas-tugasnya)
ii. Seksyen 2 b: Ketua Pengarah Perancang Bandar dan Desa (Tugas-tugasnya)
iii. Seksyen 5: Pengarah Negeri sebagai Pihak Berkuasa Perancang Tempatan
iv. Bahagian II a: Jawatankuasa Perancang Wilayah (Penubuhan, keahlian serta tugas-tugasnya)
v. Bahagian II b: Rancangan Fizikal Negara (Penyediaan dan kandungan)
vi. Seksyen 11: Kajian semula/pengubahan Rancangan Struktur
vii. Seksyen 11 a : Tatacara kajian semula Rancangan Struktur
viii. Seksyen 11 b : Tatacara bagi pengubahan Rancangan Struktur
ix. Seksyen 12 a: Seranta awal bagi penyediaan Draf Rancangan Tempatan
x. Seksyen 15 (f) (5) dan (6): Perselisihan antara Rancangan Struktur dengan Rancangan Tempatan
xi. Seksyen 16 b: Rancangan Kawasan Khas
xii. Seksyen 26, 27, 28, 29 dan 30: Tambahan Penalti (Denda)
xiii. Seksyen 31 a: Ketidakselarasan antara Undang-Undang kecil bangunan dengan Rancangan Pemajuan
xiv. Seksyen 35 a, e dan h: Tambahan Penalti (Denda)

6.0: Peranan Akta 172 Dalam Konteks Pemuliharaan Bandar
Di Malaysia, akta yang menumpu kepada aktiviti pemuliharaan bandar (pemuliharaan kawasan, tapak dan bangunan warisan) ialah Akta Benda Purba 1976 (Akta 168). Walaupun begitu, dalam konteks pemuliharaan bandar, beberapa peruntukan yang telah digariskan oleh Akta 172 tidak boleh dipandang sepi.

Walaupun tidak seperti Akta 168 yang memberikan kuasa kepada pihak-pihak tertentu untuk mewarta dan juga membeli/menyewa/mengambil sesebuah bangunan warisan, tetapi apa yang jelas ialah beberapa peruntukan yang terkandung dalam akta ini memberikan sedikit kelebihan terhadap bangunan warisan untuk terus dipelihara dan dikekalkan seandainya peruntukan yang ada digunapakai dengan sempurna.

Secara rumusannya, peruntukan-peruntukan dalam bidang pemuliharaan bandar sepertimana yang digariskan oleh Akta 172 bolehlah di bahagikan kepada 3 bentuk yang utama:

i. Kebenaran Merancang
Jika berdasarkan kepada peruntukan yang ada dalam akta ini, “Kebenaran Merancang”3 perlulah diperolehi dari Pihak Berkuasa Perancang Tempatan (PBPT) sesebuah kawasan sebelum satu-satu “pembangunan/pemajuan” itu dijalankan di sesebuah kawasan.

Mengikut peruntukan yang ada dalam Akta 172 ini, seandainya sesebuah kawasan yang ingin dimajukan/dibangunkan itu PBPTnya merupakan Kerajaan Tempatan (seperti Majlis Perbandaran dan Majlis Daerah), maka “kebenaran merancang” haruslah dipohon dari Majlis Perbandaran atau Majlis Daerah tadi. Bagi kawasan yang tidak mempunyai Kerajaan Tempatan pula, PBPT bagi kawasan tersebut ialah Jabatan Perancang Bandar dan Desa (Negeri) (JPBD Negeri) di negeri tempat terletaknya kawasan tersebut. Oleh itu, urusan “Kebenaran Merancang, hendaklah dipohon daripada Pengarah, JPBD negeri tersebut.

Penekanan tentang “kebenaran merancang” dengan jelas telah dinyatakan mengikut peruntukan dalam seksyen 19(1) Akta Perancangan Bandar dan Desa 1972 yang berbunyi:

“Tiada seorang pun, selain dari Pihak Berkuasa Tempatan, boleh memula, mengusaha atau menjalankan apa-apa pemajuan melainkan “Kebenaran Merancang” berkenaan dengan pemajuan itu telah diberikan kepadanya.

Walaubagaimanapun, untuk memperolehi “kebenaran merancang” ini, beberapa keperluan serta prosedur perlulah dipenuhi dan dipatuhi terlebih dahulu. Harus diketahui bahawa setiap “pembangunan/pemajuan”4 perlu memperolehi “kebenaran merancang”. Oleh itu, setiap pembangunan/pemajuan yang dijalankan tanpa terlebih dahulu memperolehi “kebenaran merancang” dari pihak yang berkenaan (samada PBPT ataupun Pengarah JPBD Negeri) merupakan satu kesalahan. Pihak yang melakukannya boleh didakwa. Jika sabit kesalahan denda boleh dikenakan.

Bagi sesiapa yang menjalankan aktiviti pembangunan/pemajuan tanpa memperolehi “kebenaran merancang” seperti yang telah dinyatakan dalam seksyen 19(1), seksyen 26 Akta 172 ini membolehkan pelaku perbuatan tersebut didakwa. Jika sabit kesalahan, denda maksimum sebanyak tidak melebihi RM 500,000.00 atau dipenjarakan untuk tempoh tidak melebih 2 tahun atau kedua-duanya serta denda sebanyak RM 5000 bagi tiap-tiap hari kesalahan tersebut dilakukan.

Seksyen 22 (5) (i)(j)(k) pula, telah memperuntukkan beberapa keperluan dan syarat yang perlu diikuti dan dipatuhi sekiranya seseorang/mana-mana pihak ingin memperolehi “kebenaran merancang”. Ini boleh dilihat seperti berikut:

a) Jika pemajuan melibatkan pendirian sesuatu bangunan baru atau pendirian semula atau perluasan sesuatu bangunan atau sebahagian daripanya syarat-syarat untuk memastikan bangunan baru itu bersepadu dengan senibina, ciri atau rupa yang tergambar pada bangunan-bangunan yang terletak disekelilingnya, yang PBPT berhasrat untuk melindungi, memelihara atau mengindahkan (seksyen 22(5)(i))

b) Jika pemajuan melibatkan apa-apa tambahan kepada atau pengubahan suatu bangunan yang sedia Ada yang mempunyai kepentingan sendiri atau senibina sejarah, syarat-syarat untuk memastikan muka bangunan dan ciri luaran lain bangunan itu dikekalkan (seksyen 22(5)(j))

c) Jika pemajuan melibatkan pendirian semula suatu bangunan yang mempunyai senibina tersendiri atau kepentingan sejarah atau perobohannya dan pendirian suatu bangunan baru di tempatnya, syarat-syarat untuk memastikan muka bangunan dan ciri luaran lain bangunan yang dirobohkan itu akan dikekalkan (seksyen 22(5)(k)).

Keperluan-keperluan yang ada dalam seksyen ini jelas berkaitan dengan pemuliharaan dan pengekalan bangunan warisan. Antaranya ialah keperluan untuk mengekalkan “muka bangunan” (fasad) serta ciri-ciri luaran bangunan warisan, seandainya satu-satu pembangunan atau pemajuan itu akan melibatkan pengubahsuaian, perobohan ataupun pendirian semula bangunan warisan tersebut.

ii. Rancangan Pemajuan
Dalam Akta Perancangan Bandar dan Desa 1976 (Akta 172) ini, satu sistem pembangunan yang komprehensif telah diperkenalkan. Ia dikenali sebagai “Sistem Rancangan Pemajuan”5. Melalui sistem ini, Rancangan Fizikal Negara disediakan oleh Ketua Pengarah JPBD, Rancangan Struktur disediakan oleh Pengarah JPBD Negeri manakala PBPT pula dikehendaki menyediakan Rancangan Tempatan.

Menurut peruntukan Akta 172, seksyen 12(3)(a)(viii) menyatakan bahawa satu-satu Rancangan Pemajuan (dengan rujukan khusus kepada rancangan tempatan) perlu membuat rumusan yang mengandungi perincian yang difikirkan sesuai oleh PBPT mengenai cadangan untuk memelihara dan mengindah ciri-ciri rupa bangunan dalam kawasan rancangan pemajuan (rancangan tempatan) tersebut. Ini jelas melalui pernyataan yang yang berbunyi:

“Sesuatu Draf Rancangan Tempatan hendaklah mengandungi suatu peta dan pernyataan bertulis dan hendaklah membuat rumusan yang mengandungi apa-apa perincian yang difikirkan sesuai oleh PBPT mengenai cadangannya bagi memelihara dan mengindahkan ciri dan rupa bangunan dalam kawasan rancangan tempatan”
(seksyen 12(3)(viii))

Walaubagaimanapun, keperluan yang sebegini tidak pula begitu ditekankan dalam proses penyediaan Rancangan Struktur.

Mengapa senario sebegini berlaku?

Ingin dijelaskan bahawa Rancangan Sstruktur merupakan satu pernyataan bertulis terhadap dasar dan cadangan-cadangan am untuk pemajuan dan pembangunan tanah termasuklah langkah-langkah memperelokkan alam sekitar dari segi fizikal dan lain-lain di sesebuah kawasan. Perincian terhadap peruntukan-peruntukan ini hanya dapat ditemui dalam rancangan tempatan. Oleh yang demikian, ketidakwujudan peruntukan terhadap pemuliharaan bandar dalam penyediaan rancangan struktur tidak perlu dipersoalkan.

iii. Laporan Cadangan Pemajuan6
Selain itu, di bawah seksyen 21 A(d)(iii) akta yang sama pula telah memperuntukkan bahawa sesiapa yang ingin memperoleh kebenaran merancang, perlulah menyediakan Laporan Cadangan Pemajuan (LCP) yang mengandungi butir-butir bangunan yang berkenaan.

Dalam kes ini, jika kawasan yang hendak dibangun/dimajukan mempunyai tapak dan bangunan warisan, LCP harus menyertakan butir-butir bangunan warisan tersebut, menyenaraikan kegunaannya, rupa binaannya dan bentuk serta langkah-langkah melindungi, memelihara dan mengindahkannya seperti mana yang diperuntukkan di bawah peruntukan seksyen 21 B (1)(b) yang berbunyi seperti berikut:

“Pelan-pelan susunatur di bawah perenggan (f), seksyen 21A(1) hendaklah menunjukkan pemajuan yang dicadangkan dan khususnya jika pemajuan itu berkenaan dengan sesuatu bangunan yang mempunyai senibina yang tersendiri atau kepentingan sejarah, butir-butir untuk mengenalpasti bangunan itu termasuklah kegunaannya dan keadaannya, serta ciri-cirinya, rupanya, binaannyadan bentuknya yang tersendiri dan langkah-langkah bagi melindunginya, memeliharanya dan mengindahkannya”

iv. Kuasa Pihak Berkuasa Negeri
Akhir sekali, Akta 172 melalui peruntukannya dalam seksyen 58 (2)(f) yang berbunyi:

“Pihak Berkuasa Negeri boleh membuat kaedah-kaedah untuk menjalankan maksud-maksud akta ini khususnya dan tanpa menyentuh keluasan seksyen-seksyen kecil (1), kaedah-kaedah yang dibuat dibawah seksyen-seksyen kecil itu boleh memperuntukkan perlindungan bagi tugu-tugu lama dan tanah dan bangunan yang mempunyai kepentingan sejarah atau senibina”

Akta ini dilihat telah memberikan kuasa kepada Pihak Berkuasa Negeri untuk membuat peraturan, kaedah-kaedah serta garis panduan yang difikirkan perlu bagi tujuan penjagaan monumen lama dan tanah serta bangunan warisan yang mempunyai kepentingan sejarah dan senibina.

7.0: Peruntukan Akta 172: Satu Analisis
Setelah dibincangkan dalam bahagian yang sebelumnya, jelas dapat dilihat bahawa walaupun Akta 172 ini bukanlah merupakan satu akta yang berpegang kepada aktiviti pemuliharaan bandar secara langsung, tetapi berdasarkan beberapa peruntukannya bolehlah dirumuskan bawah akta ini turut juga memberikan sedikit penekanan terhadap aktiviti pemuliharaan bandar di Malaysia.

Peruntukan seksyen 26, akta ini yang menyatakan bahawa mana-mana pembangunan/pemajuan yang dijalankan tanpa memperoleh “kebenaran merancang” terlebih dahulu merupakan satu kesalahan sedikit sebanyak telah diimplementasikan. Satu kes yang boleh dirujuk sebagai contoh terbaik yang menunjukkan belakunya pelanggaran terhadap peruntukan seksyen 19(1)) dan penguatkuasaan seksyen 26 Akta 172 ialah dalam peristiwa perobohan/pemusnahan Hotel Metropole, Pulau Pinang pada tahun 1993.

Akibat dari tindakan tersebut, syarikat yang merobohkan hotel tersebut telah dihadapkan ke mahkamah atas perbuatannya yang menjalankan kerja-kerja tersebut tanpa memperoleh “kebenaran merancang” seperti yang termaktub dalam seksyen 19(1), Akta 172.

Setelah dibicarakan, mahkamah mendapati pihak yang berkenaan (Dolphin Square Sdn Bhd) telah sabit kesalahan. Oleh itu, mahkamah telah membuat keputusan supaya syarikat tersebut dikenakan hukuman denda sebanyak RM 10 000 atau penjara selama 10 bulan kerana kesalahan yang telah dilakukannya itu (Sewaktu kes ini dibicarakan Akta 172 masih lagi belum membuat peruntukan-peruntukan tambahan seperti yang terkandung dalam Akta A 1129).

Selain itu, peruntukan dalam seksyen 12(3)(a)(viii), Akta 172 telah menyarankan agar PBPT menyediakan cadangan-cadangan yang boleh memelihara dan mengindahkan ciri dan rupa bangunan dalam Rancangan Tempatannya. Dalam hal ini, ada beberapa PBPT dilihat telah menggunapakai peruntukan ini. Antaranya PBPT ialah ialah Majlis Bandaraya Melaka Bersejarah (MPMBB) dan Majlis Perbandaran Pulau Pinang (MPPP).

Secara umumnya, peruntukan-peruntukan yang berkaitan dengan pemuliharaan bandar seperti yang termaktub dalam Akta 172 masih lagi mencukupi pada ketika ini. Walaupun begitu, ini tidak bermaksud segala peruntukan yang ada telah sempurna. Beberapa peruntukan baru seharusnya ditambah di masa-masa akan datang seperti peruntukan kuasa kepada PBPT untuk mengeluarkan “Perintah Pemeliharaan” (Preservation Order) ataupun “Notis Pemeliharaan” (Preservation Notice).

“Preservation/Notice Order” ini lebih merupakan satu arahan daripada PBPT kepada pemilik atau penghuni sesebuah tapak dan bangunan warisan (yang mempunyai keistimewaan-keistimewaan seperti nilai senibina atau sejarah) dalam kawasan PBPT tersebut supaya menjaga, mengawal dan mengekalkan keistimewaan-keistimewaan tersebut agar bangunan tersebut terus wujud seperti keadaan asalnya. “Preservation Order” ini telah dilaksanakan di United Kingdom (UK) sejak tahun 1932 lagi melalui peruntukan dalam “Town and Country Planning Act” (Kennet W,1972:39).

Dalam Akta 172 juga, tidak ditemui apa-apa peruntukan yang “mewajibkan” setiap PBPT untuk menyediakan “Garispanduan Pemuliharaan Bandar” untuk kawasan dalam lingkungan pentadbirannya dan seterusnya kewajipan untuk menubuhkan satu unit khas bagi melaksanakan garispanduan tersebut. Penyediaan garispanduan pemuliharaan dan unit khas ini penting kerana majoriti kawasan dalam lingkungan PBPT di Malaysia, mempunyai warisan masing-masing samada dalam bentuk kawasan, tapak mahupun bangunan.

Walaupun kebanyakan darinya memanglah tidak sehebat seperti yang ada di Melaka, Pulau Pinang, Perak ataupun Kuala Lumpur. Tetapi, tinggalan warisan (bangunan terutamanya) mampu menggambarkan budaya, imej dan identiti bandar/pekan dan masyarakatn. Jadi keperluan untuk pemuliharaan tidak seharusnya diabaikan walaupun ia terletak di pekan-pekan kecil yang agak mundur.

Sememangnya tidak dinafikan bahawa ada antara PBPT yang mengambil berat dalam hal ini dengan menyediakan garispanduan-garispanduan tertentu serta menubuhkan unit-unit yang berperanan dalam melaksanakan garispanduan tersebut. Namun begitu, jumlahnya amat mengecewakan. Mungkin, kerana tiadanya peruntukan dalam Akta 172 yang mewajibkan supaya perkara ini dilaksanakan sedikit sebanyak menyumbang kepada keadaan ini untuk berlaku.

8.0: Rumusan
Bidang perancangan ialah satu bidang yang dinamik dan fleksibel. Oleh itu, ia sentiasa berubah demi mencapai kesempurnaan. Salah satu dari pendekatannya ialah dengan sentiasa menambah baik peruntukan-peruntukan perundangan yang ada dalam bidang Perancangan Bandar dan Desa ini bagi memastikan ia mampu membantu kepada penghasilan kehidupan yang sempurna, berkualiti dan harmoni.

Dalam konteks pemuliharaan bandar, jelas bahawa peruntukan dalam Akta 172 dilihat mampu menyumbang kepada keberkesanan amalan. Namun begitu ia masih lagi memebrlukan beberapa penambahbaikan untuk memastikan ia mampu menyumbang secara maksima dalam proses pemuliharaan bandar di Malaysia.

Bibliografi
Ahmad Atory Hussin, 1991: Kerajaan Tempatan: Teori dan Peranan Di Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Goh Ban Lee, 1991: Urban Planning In Malaysia: History, Assumptions and Issues. Petaling Jaya, Selangor: Tempo Publishing.

Ismail Ibrahim, 2002: Pengenalan Kepada Prosedur Dan Amalan Perancangan Bandar Dan Desa. Kuala Lumpur: Jabatan Perancangan Bandar dan Desa. Tidak Diterbitkan.

Lee Lik Ming,1990: Town and Planning In Malaysia: History and Legislation. Pulau Pinang. Penerbit Universiti Sains Malaysia.

Majlis Perbandaran Melaka Bandaraya Bersejarah, 2002: Draf Pelan Tindakan Kawasan Pemeliharaan Zon 1 MPMBB. Melaka: Unit Konservasi

Majlis Perbandaran Pulau Pinang, 1985: Laporan Pemeriksaan Rancangan Struktur Majlis Perbandaran Pulau Pinang. Pulau Pinang: Jabatan Perancangan Bandar dan Pembangunan

Majlis Perbandaran Pulau Pinang: 2000: Draf Rancangan Struktur (Pengubahan) Majlis Perbandaran Pulau Pinang. Pulau Pinang: Jabatan Perancangan Bandar dan Pembangunan

Malaysia, 1976: Akta Benda Purba (Akta 168). Kuala Lumpur: Jabatan Penerbitan Negara

Malaysia, 1998: Akta Kerajaan Tempatan (Akta 171). Kuala Lumpur: Jabatan Penerbitan Negara

Malaysia, 1998: Akta Perancangan Bandar Dan Desa (Akta 172). Kuala Lumpur: Jabatan Penerbitan Negara

Perbadanan Muzium Melaka, 1996: Pelan Tindakan Kawasan Warisan Melaka: Jalan Tun Tan Cheng Lock dan Jalan Gelanggang. Melaka: Perbadanan Muzium Melaka

Phang Siew Nooi, 1996: Sistem Kerajaan Tempatan Di Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka

Yazid Saleh, 2003: Pemuliharaan Bangunan Warisan: Kajian Kes di Melaka dan Pulau Pinang Rancangan Pengajian Perbandaran dan Perancangan, Fakulti Sastera dan Sains Sosial, Universiti Malaya. Tidak Diterbitkan.

2 Perbincangan dalam artikel ini akan menggunakan peruntukan-peruntukan Akta 172 berserta pindaannya yang dibuat pada tahun 2001 (A 1129). Setiap huraian adalah berasakan kepada kata dan pindaan tersebut kecuali dinyatakan.

3 “Kebenaran Merancang” membawa maksud “kebenaran yang diberi, dengan atau tanpa syarat untuk menjalankan pemajuan” (maklumat lanjut sila rujuk Bahagian IV Akta 172: Pengawalan Rancangan.

4 Mengikut Seksyen 2 (1) Akta 172 ini, “Pembangunan/Pemajuan” membawa maksud menjalankan apa-apa kerja bangunan, kejuteraan, perlombongan, perindustrian atau apa-apa kerja lain yang seumpanya pada, di atas, di sebelah atas atau di bawah tanah, membuat perubahan matan tentang penggunaan sesuatu tanah atau bangunan atau mana-mana bahagian daripadanya, atau memecah sempadan atau mencantumkannya serta membangun atau memaju pada tafsiran yang sewajarnya.

Walaubagaimanapun, dalam bahasa yang mudah, “Pembangunan/Pemajuan” memberikan tiga maksud yang jelas iaitu:
i) Kerja-kerja operasi-Aktiviti-aktiviti fizikal seperti merobohkan bangunan, mendirikan bangunan, perlombongan dan sebagainya.
ii) Penggunaan yang membawa kepada perubahan matan.
iii) Kerja-kerja pecah sempadan dan penyatuan tanah.
Manakala dalam Seksyen yang sama juga mendefinisikan “Kerja Bangunan” sebagai meruntuh, mendiri, mendirikan semula atau meluaskan sesuatu bangunan atau sebahagian daripadanya. Ini membuktikan bahawa kerja-kerja meruntuhkan bangunan (termasuk juga bangunan warisan) merupakan sebahagian dari kerja “Pemajuan/pembangunan” yang memerlukan “Kebenaran Merancang”.

5 Ia merupakan satu rancangan/pernyataan bertulis yang mengandungi dasar dan cadangan bagi memenuhi keperluan sosial dan ekonomi penduduk melalui pembentukan struktur fizikal serta alam sekitar yang selesa.

Jika mengikut Bahagian III Akta 172, Sistem Rancangan Pemajuan di Malaysia terbahagi kepada tiga bentuk rancangan yang utama iaitu Rancangan Fizikal Negara (Peringkat Spatial Negara), Rancangan Struktur Negeri (Peringkat Negeri) dan Rancangan Tempatan (Peringkat Daerah). Dalam konteks Malaysia, sesebuah Rancangan Struktur akan meliputi keseluruhan negeri manakala bagi Rancangan Tempatan pula kebiasaanya ia disediakan berdasarkan keperluan bagi pihak PBPT yang ada dalam sesebuah kawasan/daerah dalam negeri tersebut.
Sehingga 30 Jun 2001 sebanyak 99 buah Rancangan Tempatan telah siap manakala 28 lagi sedang dalam proses penyediaan. Maklumat lanjut Rujuk Dato’ Wan Mohd Mokhtar bin Mohd Noor, 2001: Planning For An Urbanising Nation: Towards A Better Quality of Life. Kertas Kerja yang dibentangkan pada Simposium Kebangsaan Masyarakat Malaysia: Isu dan Cabaran Abad ke 21 di Hotel Hilton, PJ pada 22-24 Jun 2001.

6 Ia merupakan “laporan teknikal” yang menjelaskan mengenai cadangan tapak pemajuan yang mengandungi cadangan bertulis beserta plan, gambarajah, lukisan dan lain-lain yang seumpamanya yang berkaitan/berkenaan dengan satu-satu permohonan serta alam sekitar dan kawasan disekelilingnya. Kandungan dalam LCP berdasarkan peruntukan seksyen 21A dan seksyen 21B Akta 172.
LCP amat penting dalam satu-satu pemajuan/pembangunan kerana ia memberi penerangan tentang keadaan tapak yang terlibat dengan aktiviti pemajuan/pembangunan yang hendak dijalankan. Selain itu, LCP akan memudahkan PBPT memberi keputusan terhadap permohonan kebenaran merancang yang di pohon oleh seseorang berdasarkan LCP yang disediakan.